ARTVİN
GENEL
BİLGİLER
Yüzölçümü:
7.436 km²
Nüfus:
212.833 (1990)
İl
Trafik No: 08
Artvin, ili ikiye bölen Çoruh nehri, dik yamaçlı uzun
vadileri, 3900 metreye kadar yükselen birbiri ardına sıralanmış yüksek dağları,
balta girmemiş doğal ormanları, yüksek dağların doruklarında Krater gölleri,
Karagülleri, yeşil yaylaları, fauna ve flora zenginliği, tarihi kilise, kale ve
kemer köprüleri, geleneksel mimarisi ve festivalleri ile çeşitli turizm
değerlerini içinde barındıran otantik bir turizm beldesidir.
Kaçkar
ve Karçal dağlarında yapılan dağ tırmanışları,
bölgenin değişik yörelerinde doğal güzellikler içinde bulunan trekking
parkurlarında yapılan doğa yürüyüşleri, Çoruh Nehri ve Barhal
çayında yapılmakta olan rafting, katamaran ve kano
gibi akarsu sporları Artvin'in turizm çeşitliliğini zenginleştirmektedir. 4 ncü Dünya Akarsu Sporları Şampiyonası 1993 yılında Çoruh
nehrinde yapılmıştır.
İLÇELER:
Artvin (merkez), Ardanuç, Arhavi,
Borçka, Hopa, Murgul, Şavşat, Yusufeli.
NASIL
GİDİLİR?
Karayolu
: Artvin'e karayolu ile Türkiye'nin her yerinden ulaşım
mümkündür.
Otogar Tel : +90 (466) 5114949
Liman Tel : (+90-466) 351 40 67
İl Merkezi ve İlçelerinde bulunan Otobüs İşletmelerinin
telefon numaraları;
Firma: Metro Turizm
Artvin Merkez: 0(466) 212 79 36
Yusufeli: 811 22 81
Şavşat: 517 25 95
Hopa: 351 38 21
Firma: Lüks Artvin Seyahat
Artvin Merkez: 0(466) 212 21 70
Yusufeli: 811 24 00
Şavşat: 517 13 36
Hopa: 351 30 50
Firma: Öz Artvin Ekspres
Artvin Merkez: 0(466) 212 13 76
Yusufeli: 811 21 24
Şavşat: 517 34 35
Hopa: 351 25 26
Firma: Lüks Karadeniz
Hopa: 351 44 83
Firma: Metro
Hopa: 351 42 43
Firma: Ulusoy
Hopa: 351 43 03
Firma: Doğu Karadeniz
Hopa: 351 46 35
Deniz
Yolu: Artvin İlinin Karadeniz’e sahil Hopa ilçesinde Liman
bulunmakta olup bu limanda yük taşımacılığı yapılmaktadır.
Adres : Liman Başkanlığı Hopa
Tel: (+90-466) 351 40 67
Hava
Yolu: En yakın havaalanı Erzurum (203 km.) ve Trabzon (234 km.)
illerinde bulunmaktadır.
GEZİLECEK
YERLER
Kaleler
Artvin
(Livana) Kalesi: Erzurum–Samsun karayolunun Artvin
şehir merkezine çıkış sağlayan noktasında, Çoruh Nehri üzerinde bulunan Artvin
Köprüsü’nün karşı yanında, ırmak tabanından 70 m. yükseklikte ana kayaya
bağlanmış konumdadır. Kale içerisinde sarnıç ve şapel kalıntıları
bulunmaktadır. Yapı, 10. yüzyıl ortalarında Bagratlı
Krallığı’nca inşa edilmiş, 16. yüzyılda Osmanlılar tarafından onarım görerek
kullanılmıştır. Yüksek kulesiyle dikkat çekmektedir.
Şavşat
(Satlel) Kalesi: Şavşat ilçesi
Söğütlü Mahallesinde bulunmaktadır. Bagratlı Krallığı
zamanında inşa edilmiş Osmanlılar tarafından da kullanılmıştır. Günümüzde
terkedilmiş olan kalenin sur duvarlarının büyük bir bölümü ayaktadır.
Ardanuç
(Gevhernik) Kalesi: Ardanuç
ilçesi, Adakale Mahallesi’nde bulunan yapı, yöredeki
en eski ve en önemli kalelerden birisidir. Kalenin ilk yapımına milattan önceki
dönemlerde başlandığı bilinmektedir. Bagratlı
Krallığı, Çıldır Atabekleri ve Osmanlıların yönetim yeri olarak kullanılmıştır.
İçkale ve etrafı surlarla çevrili şehir yapısıyla tek
örnektir. Geçmiş dönemlere ait çeşitli kalıntıların yanı sıra Kanuni Sultan
Süleyman’a ait kitabesiyle de dikkat çekmektedir.
Cami
ve Türbeler
Artvin il ve ilçelerinin önemli camileri Ortacalar Merkez Camii
(Arhavi ilçesi) Muratlı Camii (Borçka ilçesi), Esenköy Camii (Murgul ilçesi) Kocabey Camii (Şavşat ilçesi) Demirkent
Camii (Yusufeli ilçesi), İskender Paşa Camii ve Türbeleri (Ardanuç İlçesi)'dir.
İskenderpaşa Camii ve Türbeleri:
Ardanuç ilçesi, Adakale mevkiinde bulunmaktadır. İlk
yapımına Osmanlı döneminde yapılmış, 1553 yılında tamir edilerek tekrar ibadete
açılmıştır. Yanında Osmanlı dönemine ait Hatice Hanım, Ali Paşa ve Süleyman
Paşa’ya ait türbeler bulunmaktadır.Yörenin ilk camisi olması açısından önem
taşımakta olup günümüze sağlam olarak gelmiştir.
Kiliseler
ve Manastırlar
İnanç Turizminin önemli merkezlerinden olan Artvin'de
Altıparmak (Barhal) Manastır Kilisesi Camii (Yusufeli
ilçesi ), Hamamlı (Dolıshana) Manastır Kilisesi
(Merkez), İşhan Kilisesi (Yusufeli ilçesi), Yeni
Rabat Kilisesi (Ardanuç ilçesi), İbriga Şapeli
(Borçka ilçesi), Tibeti Kilisesi ( Şavşat ilçesi),
Köprülü Kilise ( Şavşat ilçesi), Porta Manastır
Kilisesi (Merkez) Dörtkilise Manastırı (Yusufeli
ilçesi) önemli olan kilise ve manastırlardır.
Köprüler
Berta Köprüsü:
Artvin-Şavşat yolu üzerinde bulunmaktadır. 1878 yılında Osmanlılarca
yaptırılmış olup, döşeme uzunluğu 64 m’dir. Üç gözlü
ve düz yollu köprüler sınıfına girmektedir. Yapı günümüze sağlam olarak
ulaşmıştır.
Ortacalar
Çifte Köprü: Arhavi
ilçesi, Ortacalar Bucağına 25 km. kala, Anlı ve Küçükköy
yol ayırımında bulunmaktadır. Birbirine dik gelecek şekilde planlanan iki
köprüden meydana gelmektedir. Her ikisi de gözlü ve yolu eğimli olan taş
köprüler grubuna girmektedir. Günümüze sağlam olarak ulaşmışlardır.
Çeşmeler
Çelebi
Efendi Çeşmesi: Artvin Orta Mahalle’de bulunmaktadır.
Yapı, 1783 yılında Asma Sultanın kahyası Çelebi Efendi tarafından
yaptırılmıştır. Günümüze bir bölümü ulaşabilmiştir. Klasik Osmanlı çeşmesidir.
Korunan
Alanlar
Karagöl
Sahara Milli Parkı
Hatila
Vadisi
Camili-Efeler Tabiatı Koruma Alanı
Camili-Gorgit Tabiatı Koruma Alanı
Plajlar
Karadeniz sahilindeki Arhavi ve
Hopa İlçelerinin 34 km.lik kıyısında bulunan Hopa- Kemalpaşa Plajı, Hopa Kopmuş
Plajı ve Arhavi Plajı denize girmek için
elverişlidir.
Yaylalar
Artvin, coğrafyası gereği Yayla kültürünün korunduğu
yörelerimizden birisidir.
Artvin Yaylaları
Sportif
Etkinlikler
Rafting:
İlçe topraklarını güneyden kuzeye akarak ikiye bölen Çoruh nehri üzerindeki
dünyanın Zambezi ve Biobio
nehirlerinden sonra en iyi akarsu sporları parkurlarına sahip olması ili su
sporları açısından önemli bir cazibe merkezi haline getirmiştir. Ayrıca Kaçkar dağlarından doğan ve Çoruh nehrinin önemli
kollarından biri olan Barhal çayında da ideal su
sporu parkurları bulunmaktadır. Çoruh nehri ve Barhal
çayında Haziran-Ekim ayları arasında rafting, katamara
ve kano sporları yapılabilmektedir. Ayrıca 4. üncü Dünya Akarsu Sporları
Şampiyonası 1993 yılında Çoruh nehrinde yapılmıştır.
Çoruh ve Barhal'da Rafting
Trekking
ve Dağ Yürüyüşleri: Doğu Karadeniz bölgesinin en yüksek
dağ silsilesinden olan Kaçkar dağlarında, dağ
tırmanışları için Türkiye'nin en uygun trekking parkurları bulunmaktadır.
Yöreye gelen dağcı grupları ve dağcılar genellikle Yusufeli Yaylalar köyünden,
Rize-Çamlıhemşin;Ayder
yaylasına yürüyerek Trans-Kaçkar
yürüyüşlerini tamamlarlar. Ayrıca yörenin diğer dağı olan Altıparmak dağlarında
da uygun trekking parkurları bulunmaktadır.
Kamp-Karavan:
Sahil şeridinde bulunan plajlarda, orman içi dinlenme yerlerinde, milli
parklarda Kamp ve Karavan Turizmi için uygun yerler mevcut olup bunların
başında; Kemalpaşa Plajı ve çevresi, Kafkasör Orman
İçi Dinlenme Yeri, Borçka Karagöl, Şavşat Karagöl, Hatila Vadisi, Sahara, Yusufeli Kaçkar Turizm
Merkezi ve Yusufeli Çevreli Köyü Rafting Kamp Merkezi’dir. Ayrıca Yusufeli
ilçesi Çevreli köyünde rafting kamp alanı bulunmaktadır.
Olta
Balıkçılığı: İl genelinde yer alan akarsu ve
göllerden özellikle Barhal Çayı’nda, Hatila Deresi’nde, Arhavi
Ortacalar Deresi’nde ve Borçka Camili-Maçahel
Deresi’nde, yüksek kesimlerde yer alan halk arasında Karagöl
olarak adlandırılan göllerde olta balıkçılığı yapılmaktadır.
Avlaklar:
Topraklarının çoğunluğu dağlık ve engebeli arazi üzerine kurulmuş olan ilçede
av turizmi için uygun alanlar bulunmaktadır. Özellikle dağ keçisi, ayı, kurt,
tilki ve doğal alabalık ilçedeki önemli avlaklar arasındadır.
Kuş
Gözlem Alanı
Doğu Karadeniz Dağları
Akarsular
Çoruh
Nehri ve Vadisi: 3225 m. rakımlı Mescit Dağları’ndan
doğarak toplam 466 km. kat ettikten sonra Gürcistan sınırları içerisinde
Karadeniz’e dökülmektedir. Nehir aynı zamanda dünyanın en hızlı akan
nehirlerinden biridir. Yöre, her yıl dünyanın her tarafından gelen, rafting,
kano ve nehir kayağı gibi akarsu sporlarını yapan
yerli ve yabancı sporcuları ağırlamaktadır.
Zengin flora ve faunaya sahip Çoruh Nehri Vadisi, aynı
zamanda kuşların göç yolu üzerindedir. Nehrin çevresindeki bazı kayalıklarda
nesli tükenmekte olan kızıl akbaba türü koloniler halinde yaşamaktadır. Ayrıca
Çoruh Vadisi boyunca; boz ayı, çengel boynuzlu dağ keçisi, yaban domuzu, kurt,
çakal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tavşan, keklik, yaban horozu, çulluk,
yaban ördeği, üveyik, sarıasma, sarısandal, ardıç
kuşu, güvercin, tahtalı kuşu ve çeşitli yaban hayvanı türleri bulunmaktadır.
Bayburt’tan başlayıp İspir ve Yusufeli’ni takip ederek
Artvin’e kadar uzanan ve yaklaşık 260 km. uzunluğundaki nehirde, 4 farklı etapta
rafting yapılmaktadır. Zorluk dereceleri 1, 2, 3, 4, 5, 6’ya kadar çıkmaktadır.
Profesyonel sporcuların tercih ettiği nehirde, 1993 yılında 4. Dünya Akarsu
Şampiyonası yapılmıştır.
Altıparmak
(Barhal) Çayı: Artvin ili sınırları
içinde yer alan Altıparmak (Barhal) Çayı, Kaçkar Dağları’nın güney yamaçlarından doğar, yaklaşık 40 km’lik bir mesafe kat ettikten sonra Yusufeli’nin 2 km.
güneyinde Çoruh Nehri’ne karışır. Altıparmak Çayı, kano ve nehir kayağı için elverişli olup, yüksek dağlarla çevrili son
derece güzel ve etkileyici bir vadi içinden akmaktadır. Dağlardaki karların
bütün yaz boyunca erimesi nedeniyle, eylül ayına kadar suyun debisi yüksektir.
Vadi, yaban hayatı açısından da çok zengin bir güzelliğe sahiptir.
Altıparmak Çayı Havzası’na Artvin veya Erzurum üzerinden
Yusufeli’ne gelerek ulaşılabilir. Yusufeli’nden itibaren 6. km’sinde
Öğdem Deresi, Altıparmak Çayı’na karışmaktadır.
Güngörmez Suyu:
Yusufeli ilçesi Güngörmez dağlarında bulunmaktadır.
Akşam karanlığında suyunun akmaya başlaması ve gün açıldığında suyunun
kesilmesi ile ünlüdür.
GÖLLER
Borçka
Karagöller: Boçka
camili karayolu üzerinde olup,Borçka ilçesine 27 km. uzaklıktadır.1800 lü yıllarda bugünkü Klaskur
yaylasının yakınında bulunan bir tepenin toprak kayması sonucu Klaskur deresinin önünü kapatması ile oluşmuş göllerdir.
Zengin orman örtüsü ve flora çeşitliliği ile ilgi çekmekte olup kamp turizmi
için İlimizdeki sayılı yerlerdendir. Ayrıca yöre halkı tarafından mesire yeri
olarak kullanılmaktadır.
Şavşat
Karagöl: Şavşat ilçesine 25
km. uzaklıkta olup, Sahara Karagöl
Milli Parkı içindedir. Kamp ve Karavan Turizmi için ilimizdeki en uygun
yerlerdendir. Göl kenarında özel sektör tarafından işletilen 20 kişilik
konaklama tesisi bulunmaktadır.
Dağlar
Kaçkar Sıradağları:
Rize ve Hopa arasında yer alan, yıl boyunca gözlenebilen keskin buzulları,
masmavi gölleri, yeşilin her tonuna sahip ormanları, coşkulu dereleri, binbir çeşit bitkileri ve hayvanları ile doğal bir park
görünümünde olan Kaçkar Sıradağları’nın en yüksek
tepeleri Altıparmak (3480 m.), Kavran (3932 m.) ve Verçenik’tir
(3710 m.).
Dağa yaz aylarında tırmanmak ne kadar kolay ise kış
aylarında tırmanmak o kadar zordur. Kış aylarında kar, vadileri doldurur,
yaylaları örter ve evler yok olur. Ayrıca, buzulların eğimi her zaman çığ
düşmesine uygundur.
Kaçkarlar;
Doğu Karadeniz’de Rize – Hopa kıyılarına paralel olarak uzanır. Ağustos ve
eylül ayları, yaz tırmanışları için en uygun zamandır. Kış tırmanışlarında ise
şubat ve mart ayları en uygun zamandır.
Kaçkar
Dağları, genel olarak granit, siyenit, granodiorit ve
andezit türü kayaçlardan oluşmuş, şiddetli akarsu ve buzulların aşındırması
sonucunda da sert bir görünüm kazanmıştır. Deniz kıyısında yükselmeye başlayan
bu dağların kuzey yamaçları gür orman örtüleri ile kaplıdır. Kaçkar Dağları batıdan doğuya doğru 3 bölüm halinde uzanır.
Batıda Verçenik, ortada Kavran ve doğuda Altıparmak
Dağları yer alır.
Kaçkar
Dağları’na kuzey ve güney rotaları takip edilerek çıkılabilir. Kuzey rotası
daha çok profesyonellerin tercih ettiği rotadır.
Karchal
Dağları Türkiye ile Gürcistan arasında yer alan bu dağlar, geçit kuşlarının göç
yolları üzerinde bulunması, endemik bitki çeşitliliği
ve uygun trekking parkurları ile ilimizdeki görülebilecek yerlerdendir.
Diğer
Değerler
Borçka-Camili
(Maçahel) Havzası: Yörenin;
Orman ve yaylalarındaki endemik flora zenginliği,
anıt ağaçları, derelerindeki kırmızı pullu alabalığı, saf kafkas
arıları ile üretilen karakovan Maçahel
Balı gibi çeşitli özellikleri vardır. Bu özelliklerinden dolayı Camili
Havzasının bir bölümü Tabiat Koruma Alanı ilan edilerek yöre koruma altına
alınmıştır.
Kafkasör
: Artvin il merkezine 8 km. uzaklıkta olup, her yıl haziran
ayının 4 ncü haftasında Kafkasör
Kültür ve Sanat Festivali bu yaylada düzenlenmektedir. Ayrıca yöre halkı
tarafından mesire yeri olarak kullanılmaktadır.
Şavşat
Kocabey Kışlası: Şavşat
ilçesine 15 km. uzaklıkta olup, Sahara Karagöl Milli Parkı sınırları içinde bulunmaktadır. Kocabey Kışla Evleri kendine özgü ahşap mimari özellikleri
ile ilgi çekmektedir. Bu yörede her yıl Temmuz ayının 4 ncü
haftasında Sahara Pancarcı Festivali
düzenlenmektedir. Kışlada Kamp ve karavan turizmi yapılabilmektedir.
Cehennem
Deresi Kanyonu: Artvin-Ardanuç karayolunun 25 nci km. sinde yer alan Ardanuç Kanyonu, ilgi çekici doğal
yapısı ile ilimizdeki görülmeye değer yerlerdendir.
COĞRAFYA
Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Artvin, doğudan Ardahan,
güney ve güneydoğudan Erzurum, batıdan Rize illeriyle; kuzeyden Karadeniz, kuzeydoğudan
Gürcistan Cumhuriyeti toprakları ile çevrelenmiştir. İl topraklarının % 95'i
ormanlarla kaplıdır. Yörede "Karagöl"
adıyla anılan küçük göllere sıkça rastlanır.
İl ve çevresinde rakım farklılığından kaynaklanan ılıman,
sert ve Doğu Karadeniz iklimi özelliklerine rastlanılmaktadır.
TARİHÇE
İlk kuruluş tarihi kesin olarak belli olmayan Artvin ve
yöresinde M.Ö. 2. binde Hurrilerin küçük beylikler
kurduğu bilinmektedir. Bölge, 2 yüzyıl süren Mitanni
egemenliğinin ardından Hitit İmparatorluğunun etkisine girmiştir. M.Ö. 8.
yüzyıl sonlarında Kimmerler Kafkaslardan gelerek,
Artvin üzerinden Anadolu topraklarına girmişlerdir. Daha sonra M.Ö. 7. yüzyılda
İskitlerin yine Kafkaslar çevresinden, Anadolu’ya göç ettikleri, bunların bir
bölümünün Artvin’e yerleştikleri bilinmektedir. Ortaçağda, Bizans’ın
himayesindeki Bagratlı Krallığı’nın yönetiminde kalan
bölge, daha sonra Selçuklu, Saltuk, Moğol (İlhanlı),
Timur, Karakoyunlu, Akkoyunlu
ve Safevi yönetiminde kalmıştır. Artvin’de Osmanlı
egemenliği Yavuz Sultan Selim döneminde başlamıştır.
1877-1878 savaşı sonrasında, 3 Mart 1878’de imzalanan Ayastefanos Antlaşması gereği Artvin, Ardanuç, Borçka,
Şavşat ve Hopa’nın Kemalpaşa bucağı savaş tazminatı olarak Ruslara
terkedilmiştir. 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması ile Ruslar Artvin topraklarından
çekilmişlerdir. Kent, Mondros Ateşkes Müzakeresi ile İngilizlerin eline
geçmiştir. Ardından, 7 Mart 1921 tarihine kadar Gürcistan sınırları içerisinde
kalan Artvin, 43 yıllık bir ayrılıktan sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
girişimleri sonucu 23 Şubat 1921’de anavatana katılmıştır. 16 Mart 1921’de
imzalanan Moskova Antlaşması ile bu durum kesinlik kazanmıştır. 7 Temmuz
1921’de sancak olarak kurulan Artvin, 24 Nisan 1924’te il olmuştur.
NE
YENİR?
Yöresel yemek çeşitleri bakımından oldukça zengin olan
Artvin mutfağında Ağartı denilen süt ve süt mamüllerinden
yapılan yemekler arasında “kuymak” mahalli yemek
olarak yaylacılar tarafından yapılır. Yörede yetişen sebze ve kır otlarından
değişik türlerde yemekler de yapılmaktadır.
Hamur işlerinde; hinkel, cergebas, bişi, katmer, erişte,
lokum (lokma) ve börekler yer almaktadır. Hinlek ve cergebas denilen hamur yiyecekler çevreye özgüdür.
Topluca yapılan “harfana”larda ve
ziyaretlerde taze etlerle ve ağaç şişlerle hazırlanılan kebaplar yörede önem
arz etmektedir. Ayrıca köylerde kışlık kavurma yapıp saklanır.
Dibek veya dinklerde döğülerek hazırlanan ve adı halk arasında “gendirme” ve “keşkek” olarak bilinen yemekler çok bilinen
yöresel yemeklerdir.
Çorbalardan “püşürük” adlı çorba,
en çok bilinenlerdendir. Bunlardan başka, “çılbır”; “Kaygana (Omlet)”; yağlı,
lorlu veya sadece etle yapılan soğanlı yahni de yerli yemekler arasındadır.
Ayrıca sahil kesiminde yer alan halkın mahalli yemekleri arasında, hamsi
balığından hazırlanan; hamsili pilav, hamsili buğulama, hamsili mısır ekmeği
(cadı), hamsi salamura yer almaktadır.
Başlıca tatlılar, hasuta, kaysefe, zurbiyet, ballı
lokumdur.
Artvin'den
Yemek Tarifleri
Kuru
fasulyeli kesme çorba
Malzemeler:
1/2 su bardağı kuru fasulye
1 su bardağı erişte
5 su bardağı su
1 adet küçük soğan
1 yemek kaşığı salça
1 yemek kaşığı
tereyağı
tuz, karabiber
Hazırlanışı:
akşamdan ıslatılmış kuru fasulyeler 5 bardak su ilave edilerek haşlanır. Fasulyeler
iyice yumuşayınca erişteler eklenir. Tuz ve karabiber ilave edilir ve erişteler
pişene kadar kaynatılır. Diğer tarafta küçük küçük
doğranmış soğanlar yağda kavrulur. Salça eklenir ve birkaç dakika daha
çevrilir, fasulyeli karışıma katılır. Bir iki taşım daha kaynatılır ve sıcak
servis edilir.
Herisa
Malzemeler:
2 su bardağı buğday
1 tatlı kaşığı tuz
3 su bardağı su
Şerbeti için:
2 su bardağı şeker
2 su bardağı su
Hazırlanışı:
Geceden ıslatılmış bulguru tuz atarak aynı suyla iyice yumuşayıncaya kadar
haşlanır. Gerekirse su ilave edilir. Piştikten sonra biraz ezerek soğutulur.
Diğer tarafta şerbeti kaynatılır ve soğumaya bırakılır. Şerbet buğdayın üzerine
dökülerek servis edilir. Dilenirse üzeri ceviz ile süslenir.
NE
ALINIR?
Ağaç oyma ve filiz, dal kabuğundan örülen eşyalar, toprak
çanak, çömlek, bakır mamulleri ve kilim yöreden alınabilecek hediyelik
eşyalardır.
LİNKLER
Artvin Valiliği http://www.artvin.gov.tr/
YAPMADAN
DÖNME
Borçka Karagöller ve Camili
Havzasını gezmeden
Çoruhta
rafting, Kaçkarlarda trekking yapmadan,
Kafkasör
Yaylasında Boğa Güreşlerini İzlemeden,
Puçuko
yemeden,
... Dönmeyin.
